Hoe ziet een korte ketensamenwerking er uit binnen ons huidige voedselsysteem?

Het vorige artikel ging in op community building: het versterken van een gemeenschap binnen een regionaal gebied, of voor een gemeenschappelijk doel. In zo’n gemeenschap bekleden verschillende mensen op verschillende niveaus, verschillende rollen. Zo’n ideaal begint vaak met een kleine groep, of zelfs een individu. Gelijkgestemden om je heen verzamelen gebeurt dan via het netwerk van een individu of een kleine groepje, die zich uitbreidt tot een groep mensen die zich hard willen maken voor een gemeenschappelijk doel.

Dit alles speelt zich vaak nog op microniveau af: individueel of het niveau van de individu en zijn directe omgeving. Vaak zijn de ideeën zo sterk en overtuigend dat de wens er ligt ze te gebruiken om de maatschappij vooruit te helpen. Hiervoor moeten ideeën naar een hoger niveau getild worden. Maar: de rest meekrijgen, hoe zorg je daarvoor? En welke vorm krijgt dat dan in de praktijk? Daar gaat dit artikel verder op in. 

Community building is een essentieel onderdeel van de missie van Local2Local en van Local2Local Talents. Sinds 2014 wordt aan de weg getimmerd om talenten maar ook bedrijven, overheidsinstellingen en gemeenten te verbinden binnen de korte keten. Natuurlijk naast de verbinding waar het mee begint tussen de boer (producent) en de consument.

Hoe ziet een korte ketensamenwerking eruit binnen ons huidige voedselsysteem? Hoe verhouden consumenten en lokale ondernemers zich met elkaar? Welke andere rollen worden er bekleed binnen de transitie van het voedselsysteem? Wat hebben andere sectoren, zoals zorg en onderwijs daarmee te maken? Wederom zien we dat het magische woord “verbinding” is en dat onder andere Local2Local dat op meerdere manieren probeert te creëren. 

Van lange, naar korte ketens

Voedsel van ver weg is een tijd lang de meest logische keuze geweest. Sinds de industriële revolutie zijn alle soorten voedsel ongeacht seizoen beschikbaar. Op dit moment is Nederland nog één van de grootste exporteurs van landbouwproducten ter wereld. Daarnaast ligt bijna driekwart van de landbouwgrond die wordt gebruikt voor Nederlandse voedselconsumptie in het buitenland. (Dolman & Jukema, 2019) 

Volgens de definitie van het Europees landbouwfonds voor plattelandsontwikkeling worden Korte Ketens gedefinieerd als ‘een toeleveringsketen waarbij een beperkt aantal marktdeelnemers betrokken is, die zich inzetten voor samenwerking, lokale economische ontwikkeling en nauwe geografische en sociale relaties tussen producenten, verwerkers en consumenten’. Oftewel: een voedselketen (de weg die voedsel aflegt van productie tot consument) die voornamelijk regionaal georiënteerd is en minder schakels bezit: minder tussenpersonen die het voedsel tot je bord krijgen. Korte ketens zorgen ook voor minder voedselkilometers, meer zekerheid op levering, en ondersteunen de boer om een eerlijke prijs te verdienen voor zijn product. (Baarsma, 2020)

Lees hier meer over een tof voorbeeld van een kijkje in de korte keten. Binnen korte ketensamenwerking wordt dus op regionaal niveau ecologische, economische en maatschappelijke waarde aan je voedsel toegevoegd. Het gaat dus niet alleen over eten, maar (komt ´ie weer!) over gemeenschap, gedeelde waarden en verbinding bouwen, ketens van vertrouwen dus:

Op dit moment komt die beweging nog vooral vanuit enthousiaste actievelingen die zich bewust zijn van de haken en ogen in het voedselsysteem. Zij willen geïnformeerde keuzes maken in wat ze kopen, willen weten waar dat vandaan komen, en hebben weinig aansporing nodig om daar extra stappen in te zetten. Als onderdeel van de Local2Local Talents community, zie ik om me heen een paar zeer inspirerende portretten!

Maar voor een transitie is dit niet genoeg. Daarvoor hebben we meer mensen nodig. Deze mensen hebben vaak niet direct een connectie met thema’s als duurzame voedselvoorziening, en hebben niet het enthousiasme en de drive om een transitie te veroorzaken. Ons voedselsysteem dient nou eenmaal gemak, efficiëntie en winstgevendheid, en als consument kost het een extra stap om keuzes te maken die duurzaam zijn. Het gaat dus over verreweg de grootste groep consumenten. Wat ze dus wel gemeen hebben, is dat ze allemaal onderdeel zijn van het voedselsysteem. Positieve verandering compleet vanuit de overheid aan te sturen, zal niet werken. Hiervoor moeten gemakkelijke, toegankelijke en hapklare oplossingen worden bedacht.

Om die gemeenschappelijke visie te ontwikkelen, en vooral veel van elkaar te leren in dat proces, is de Taskforce Korte Keten opgezet. De Taskforce versterkt het meso-niveau waarop de korte ketensamenwerking extra kracht zal moeten bijzetten (meer daarover lees je hier). Het meso-niveau ligt tussen het macroniveau (het politieke overkoepelende niveau) en het microniveau (het individu en zijn of haar directe omgeving). Deze tussenlaag is belangrijk om de beweging voort te zetten: bedrijven, gemeenten, kennisinstellingen en andere initiatieven zetten samen hun expertise in en leren van elkaar in dat proces om oplossingen te bedenken voor de grotere groep in de samenleving die we mee moeten krijgen in een transitie.

Nieuwe rollen binnen een voedselsysteem
Dat betekent dat er nieuwe rollen zullen worden bekleed, om de transitie te dragen. Denk aan koks: die zullen binnen korte ketensamenwerking meer gaan koken met wat voorhanden is; in de buurt en in het seizoen. Daarnaast is voedselverspilling natuurlijk passé. Logisch, maar dat neemt niet weg dat we soms met overschotten zitten. Er bestaan al veel creatieve oplossingen, zoals de Get Wasted perenwodka of de Utreg Supersap, maar het blijft moeilijk deze duurzaam in de markt te zetten.

Er wordt dan nog meer een beroep gedaan op de kok’s creativiteit in conserveringstechnieken, en de focus ligt op wat beschikbaar is op dat moment. Een inspirerend voorbeeld daarvan is Andreas Chrysomallis, chefkok bij Instock Amsterdam. Met zijn Instagram account inspireert hij mensen om circulair te koken, door creatief te zijn met producten die binnen een lineair voedselsysteem worden verspild. Hij kan je leren groenten in te leggen, te fermenteren, te drogen, te roken, te zouten, en nog veel meer! Hiermee verleng je de levensduur, én krijg je de lekkerste, meest originele gerechten op je bord. Ze ontwikkelde lekkere zomerse recepten met de Utreg Supersap en tijdens de eerste lockdown bedacht ze via haar Instagram recepten voor anderen naar een blik in hun koelkast.

Cross-sectorale functies van het voedselsysteem
De meeste korte keteninitiatieven beginnen met het aanleggen van één specifieke lijn. Local2Local legt bijvoorbeeld de directe lijn van een producent zoals Betuws Wijndomein, naar een afnemer. De duurzame wijnen van het Betuws Wijndomein worden direct aan restaurants gelinkt. Daarnaast biedt Local2Local boeren ook meer zekerheid en gemak om lokaal af te zetten, als logistieke partner en door de verbondenheid met grote afnemers zoals cateraars. De programmalijn Multi-channel van de Taskforce Korte Keten kijkt naar hoe aan meerdere kanalen kan worden geleverd, om daarmee zaken uit te breiden. Een tekenend voorbeeld hiervan is de link tussen de voedselsector en de zorgsector. Niet alleen omdat de zorgsector een groot afnemer kan zijn, en automatisch grote volumes voedsel kan worden geleverd, maar ook om de samenwerking tussen zorg- en voedselsector. Uitdagingen worden daarmee gezamenlijk opgelost, waar de volksgezondheid op vooruit gaat: gezonder, lokaal gebonden voedsel staat voor minder zieken en snellere genezing. Lees hier verder voor meer info over programmalijn Multi-Channel.

Samenwerking als de sleutel
Bij Local2Local gaat het dus daadwerkelijk om het veranderen van een compleet systeem. De voorbeelden die hier werden genoemd zijn een druppel in de oceaan, maar allemaal belangrijk voor het meekrijgen van zoveel mogelijk spelers in de transitie. Samenwerking is daarbij de sleutel! Multi-Channel programmaleider Mike Venekamp zegt hierover: “Om de korte keten-beweging succesvol te maken, moeten minsten driekwart van alle regionale leveranciers, producenten en logistieke bedrijven samenwerken.” Om dit te bereiken heeft Local2Local het GAIN model ontwikkelt, wat als aanleiding dient voor alle stakeholders.

Een fikse opgave, voor alle partijen binnen het voedselsysteem. De ambitie van Local2Local en hun samenwerkingspartners ligt wel zeker bij dat systeem van binnenuit opbouwen, en verschillende lagen van de maatschappij door te dringen. Alleen samen lukt het!

Bronnen:

Baarsma, Barbara (2020) Korte voedselketens dragen bij aan kringlooplandbouw. ESB (Economische Statistische Berichten). Verschenen in: https://esb.nu/esb/20060805/korte-voedselketens-dragen-bij-aan-kringlooplandbouw op 17 september 2020

Dolman, M.A., G.D. Jukema, P. Ramaekers (EDS.), 2019. De Nederlandse landbouwexport in 2018 in breder perspectief. Wageningen, Wageningen Economic Research, Rapport 2019-001. 136 blz.; 85 fig.; 33 tab.; 46 ref.